Obiekty we wsi

Na obszar zabudowy Swołowa składają się wyjątkowo spójne i czytelne formy siedlisk. Najbardziej reprezentatywne dla przestrzeni wsi są zagrody czworoboczne o pokaźnych rozmiarach. Mimo, że pod względem liczebnym przeważają one we wsi, to jednak strefę zabudowań uzupełniają także znacznie mniejsze gospodarstwa z mniejszą ilością budynków. Taka różnorodność układów przestrzennych zagród odzwierciedlało niegdyś spore rozwarstwienie klasowe mieszkańców. Bowiem czynnikiem determinującym wielkość każdego z siedlisk był statut społeczny jego właściciela.

Zagrody czworoboczne, wyznaczające trzon zabudowy wsi, należały do zamożniejszych mieszkańców Swołowa: sołtysa, chłopów, półchłopów – a także niepowszednio – dwóch zagrodników. Cechuje je regularność i symetria układu budynków wokół prostokątnego, wybrukowanego kamieniem polnym podwórza. Ich najbardziej rozpoznawalnym elementem jest budynek bramny, z jednym lub dwoma przejazdami, usytuowany kalenicowo do drogi. Prostopadle do niego, po jednej stronie mieści się stodoła, a po drugiej budynek inwentarski lub gospodarczy. Całość podwórza domyka, umiejscowiony kalenicowo, parterowy lub piętrowy dom mieszkalny. W skład zabudowy wchodzą często dodatkowe obiekty tj. budynki gospodarcze, domy chlebowe, budynki pierwotnie służące robotnikom dniówkowym, mieszczące się poza zwartą zabudową. Specyfikę omawianych zagród znamionuje cofnięcie zabudowań względem drogi na rzecz terenu, na którym mieści się przydrożny ogród kwiatowy lub trawnik z wjazdem do budynku bramnego i zlokalizowany za domem ogród wraz z sadem rozciągającym się aż do przynależącego siedlisku pasa pola uprawnego.

Cztery gospodarstwa w Swołowie są w innej formie zabudowy – składają się z trzech budynków posadowionych na planie prostokąta, co wpływa na ich częściowo otwarty wygląd. Taką zagrodę tworzą: dom mieszkalny usytuowany szczytem do drogi, stodoła i budynek bramny lub gospodarczy. Ponadto w dwóch gospodarstwach funkcjonował dodatkowy obiekt – skrajnie usytuowany dom chlebowy. Ogród i sad rozpościerał się aż do podlegającego do siedliska gruntu ornego.

Trzeci z rodzaju zabudowy, stanowią relatywnie liczne zagrody dwubudynkowe. Większość z nich pierwotnie funkcjonowała jako zagrody robotnicze podlegające dużym zagrodom. Pozostałe znajdowały się natomiast w posiadaniu zagrodników, rzemieślnika i gminy – szkoła. Z racji statusu właścicieli, tworzyły uzupełnienie czworobocznych zagród, mieszcząc się w ich bezpośrednim sąsiedztwie, bądź na nawisu lub obżerzach wsi. Na dwubudynkową formę zagrody z reguły składały się dom mieszkalny i wielofunkcyjny budynek gospodarczy. Gospodarstawa dwubudynkowe cechuje niewielki ogródek oraz brak przynależnego pasu pola.

Jednobudynkowe siedliska we wsi stanowią dwa gospodarstwa. Są to wyłącznie domy mieszkalne. Obiekty te położone są na nawsiu, usytuowane względem drogi zarówno kalenicowo, jak i szczytem.

opisy: Karolina Krajewska, Elżbieta Szalewska, Dawid Gonciarz

zdjęcia: Karolina Krajewska

ZAGRODA Nr 1

W roku 1865 jako właściciela zagrody wymienia się półchłopa Martina Augusta Wockenfussa. Do 1936 roku był właścicielem gospodarstwa o powierzchni 96,29 morgów (około 24,5 ha). W 1936 r. gospodarstwo przeszło na własność chłopa Williego Wockenfussa. W 1947 r. w zagrodzie zamieszkali Katarzyna i Andrzej Walosowie.

Pierwsze zabudowania gospodarstwa powstały między rokiem 1836 a 1862 i wówczas na działce znajdowały się trzy budynki: dom mieszkalny w północnej części podwórza, stodoła zamykająca podwórze od zachodu oraz obora od wschodu. Wszystkie budynki wybudowano w konstrukcji szkieletowej. W 1910 r. w skład zagrody wchodziły już cztery budynki: dom mieszkalny, stodoła ze stajnią, obora, dom chlebowy. W 1915 r. od południa wzniesiono budynek inwentarski z parnikiem, pełniący jednocześnie funkcję przejazdową. W tym okresie zabudowania tworzyły typ zagrody czworobocznej. Prawdopodobnie w XX w.utworzono ryzalit w budynku mieszkalnym. W 2007 r. na teren należący do Muzeum Kultury Ludowej Pomorza w Swołowie przeniesiono dom chlebowy wraz z przylegającym do niego niewielkim budynkiem inwentarskim. Z opisanymi powyżej budynkami połączona była także nieistniejąca już obora, którą odtworzono na podstawie zachowanych fundamentów w muzealnej przestrzeni nr 15.

Teren prywatny.

źródło: archiwum MKLP w Swołowie

ZAGRODA Nr 3

W roku 1865 jako właściciela zagrody wymienia się półchłopa Martina Vietzke, posiadający 107,18 mórg (27,4 ha) . Na przełomie lat 1889/1890 gospodarstwo należało do półchłopa Alberta Rätzke i jego żony Augustyny z d. Vietzke. W 1926 r. gospodarstwo nabył p. Duske z żoną Idą z d. Rätzke. W 1947 r. w zagrodzie mieszkali Maria i Szczepan Ptaszkowscy.

Zagroda istniała już pod koniec XVIII w. i przetrwała w tym samym stanie do 1862 r. Na działce znajdowało się wówczas sześć budynków, a wśród nich: dom mieszkalny, stodoła, budynek bramny, dom chlebowy. W 1910 r. w skład zagrody wchodziły: dom mieszkalny z podwórzem i ogródkiem, stodoła z częścią inwentarską, budynek bramny i dom chlebowy. W 1921 r. część budynków spłonęła, m.in. dom, stodoła i budynek bramny. Ostatni z wymienionych został na nowo wybudowany jeszcze w tym samym roku, co potwierdza belka z inskrypcją nad przejazdem „<B.H.A.R. + B.M.A.V + 23/6 1921>” – oznaczający inwestora, cieślę i rok budowy. W 1922 r. w miejsce połączonych ze sobą stodoły z częścią inwentarską powstał piętrowy murowany z cegły budynek inwentarsko-gospodarczy. Funkcję stodoły przejął budynek bramny, a dom o konstrukcji szkieletowej zastąpiono murowanym.

Teren prywatny.

źródło: archiwum MKLP w Swołowie

ZAGRODA Nr 4

W latach 30 XIX w. właścicielem zagrody był Joachim Albrecht I. W drugiej połowie XIX wieku właścicielem zagrody był Joachim Wockenfuss posiadający 96,04 morgi (około 24,5 ha) ziemi. Najpewniej to on zbudował murowany dom stojący w głębi podwórza. Na przełomie lat 1891/1892 gospodarstwo należało do Friedricha Schulza i Emilii z d. Albrecht. W 1910 roku, poza stodołą, którą rozbudowano w XIX wieku w kierunku północnym, inne budynki były już nowe. W 1915 r. zagroda przeszła w posiadanie półchłopao nazwisku Kohl i jego żony Teresy z d. Schulz; jako właściciel w 1937 r. wskazany został Hans Kloh. W 1947 r. w zagrodzie mieszkali Maria i Michał Konarzyccy.

Zagroda ta z pewnością istniała już w drugiej ćwierci XVIII w., reprezentując wówczas typ zagrody czworobocznej. W 1731 r. po zachodniej stronie podwórza wybudowano szkieletową jednoklepiskową stodołę. Świadczyła o tym znajdująca się nad wrotami balka z napisem „+ANNO 1731*DEN MAI+V.S.”. Prawdopodobnie z przełomu XVIII i XIX w. pochodzi zachowany do dziś budynek bramny, później częściowo przebudowany. Dowodzą tego zróżnicowane elementy konstrukcyjne i niewykorzystane gniazda. Od 1832 do 1862 r. w zagrodzie znajdowało się pięć budynków. Przypuszcza się, że w II poł. XIX w. do stodoły od strony północnej dostawiono szkieletową wiatę. W 1910 r. w skład zagrody wchodziły: dom z podwórzem i przydomowym ogródkiem, stodoła, budynek bramny, obora, budynek inwentarski i dom chlebowy.

W 1921 roku spłonął dom, obora i budynek gospodarczy. Rok później dom odbudowano według dawnego planu, jednakże już murowany. W miejsce obory i budynku gospodarczego stanął budynek inwentarski. Podczas jego budowy nieznacznie zmieniono budynek bramny, poprzez połączenie obu tych budynków. Dodatkowo utworzono niewielką przybudówkę na wschodnim krańcu ściany południowej budynku bramnego (do dziś zachowała się po niej niewielka bruzda w zachodniej ścianie budynku inwentarskiego; dobudówkę. Dobudówkę rozebrano prawdopodobnie w II poł XX w.).

W okresie międzywojennym zmieniono pokrycie dachowe stodoły ze strzechy na dachówkę ceramiczną. Na początku XXI wieku, z powodu złego stanu technicznego, z zabudowań zlikwidowano stodołę, która była najstarszym datowanym budynkiem szkieletowym we wsi.

Od 1957 roku właścicielami zagrody jest rodzina Chwałów.

Teren prywatny.

źródło: archiwum MKLP w Swołowie

ZAGRODA Nr 5

Historyczne siedlisko małego gospodarstwa.

W 1865 r. właścicielem był Joachim Albrecht – zagrodnik posiadający 25,67 morgów (około 6,5 ha) ziemi. Postawił on całą zagrodę, składającą się z pięciu budynków umieszczonych wokół prostokątnego podwórza. Na przełomie 1897/1898 r. gospodarstwo przejął Martin z żoną Frederiką z d. Albrecht i współdziedzicem. Od 1904 r. zagroda należała do Fredericha Albrechta. 1912 r. zagroda przeszła w posiadanie Ferdinanda i jego żony Berty z d. Albrecht. Właścicielem w 1941 r. był chłop Herbert Albrecht. W 1947 r. w zagrodzie zamieszkali Janina i Czesław Zapartowie.

Zagroda z pewnością istniała już pod koniec XVIII w. Prawdopodobnie w 1820 r wybudowano stojący do dziś budynek bramny ryglowy z konstrukcją murowaną w parterach. W glinianych wypełnieniach ścian wyciśnięto daty „/8/ 1821”, „1842 W.A.”. Po zachodniej stronie podwórza jest wybudowana w 1849 r ryglowa stodoła z jednym klepiskiem. Na belce nad wrotami wyryto napis „B.M.C.A.+B.H.J.A. den 20 ten Juni 1849”. Do szczytu od strony drogi dostawiono przybudówkę, która połączyła stodołę z budynkiem bramnym. W 1862 r. do siedliska należały 4 obiekty: dom przykryty trzciną, budynek bramny, stodoła oraz niewielki budynek gospodarczy. W drugiej połowie XIX wieku wybudowano od północnej strony stodoły wiatę na maszyny. W głębi podwórza, naprzeciwko wjazdu stoi ryglowy, parterowy dom. Ma on symetryczny plan, prostokątny rzut, wejścia w ścianach podłużnych. Wewnątrz zachowany jest duży kopulasty komin, postawiony z suszonej cegły. Przy wschodniej granicy zagrody stoi murowany budynek inwentarski oraz mur o ryglowej konstrukcji wypełnionej cegłą. W obejściu zachowana jest kopana studnia z cembrowiną z dużych głazów narzutowych oraz stara ryglowa drewutnia za domem.

W 1910 r w skład zagrody wchodziły: dom z podwórkiem i przydomowym ogródkiem, stodoła połączona ze stajnią, budynek bramny, szopa na torf, budynek na maszyny rolnicze, dom chlebowy.

Na pocz. XX w. przebudowano budynek bramny, wymieniając przyziemie szkieletowe na murowane, a także wzniesiono przylegający do niego budynek gospodarczy. Prawdopodobnie pod koniec XX wieku wybudowano niewielkie budynki gospodarcze znajdujące się w północnej części działki.

Dziś mieści się tu Zagroda Inicjatyw Twórczych Centrum Kultury i Biblioteki Publicznej Gminy Słupsk

https://www.swolowo.pl/zagroda-inicjatyw-tworczych

źródło: archiwum MKLP w Swołowie

ZAGRODA Nr 6

Pierwotnie było tu jedno z 15 dużych chłopskich gospodarstw. W pierwszej połowie XIX wieku od drogi stał budynek bramny połączony z chlewami. Po stronie zachodniej jest duża wybudowana w pierwszej połowie XIX wieku. W latach 20.XIX wieku właścicielem zagrody był M. Brandenburg, a w 1865 r. jego syn Peter. W 1870 r. gospodarstwo przeszło w posiadanie Ernsta Witta, a od 1877 r. chłopa Petera Albrechta I (do którego również należała zagroda nr 7). W 1913 r. jako właściciela siedliska wymienia się Friedricha Albrechta. W 1943 r. zabudowania były w rękach Paula Albrechta, a już rok później Henricha Albrechta. W 1947 r. w zagrodzie mieszkali Maria i Antoni Furmańczykowie.

Zagroda istniał już prawdopodobnie pod koniec XVIII w. o czym świadczą zachowane wewnętrzne szkieletowe ściany domu. W 1822 r wybudowano stojącą do dzisiaj stodołę. Na belce nad wrotami w podwórzu umieszczono napis: „.M.Brendenburg. B.H. Den 26 ten Juny 1822. M. Steinfeld B.M.” (inwestor – M. Brendenburg. 26 czerwiec 1822, budowniczy M. Steinfeld). W 1862 r w skład zagrody wchodziło sześć budynków, m.in. dom mieszkalny, stodoła, budynek bramny i dom pracowników dniówkowych. W 1910 r. do gospodarstwa należały: dom z podwórzem i ogródkiem, stodoła, budynek bramny, inwentarski i dom czynszowy. W 1922 roku do północnej ściany szczytowej stodoły dobudowano klepisko z chlewem i pomieszczeniem magazynowym na piętrze. Na belce nad wrotami wycięto napis: „B.H.F.A. 1922. B.M.A.V.” (inwestor F.A. 1922 budowniczy A.V.). Prawdopodobnie w XX w. wymieniono konstrukcję ścian zewnętrznych domu na murowaną.

W 1910 roku właścicielem zagrody był Peter Albrecht. Od 1913 roku Friedrich Albrecht, który rozbudował stodołę. W zagrodzie były wówczas mieszkania dla pracowników najemnych. Naprzeciwko wjazdu, w głębi podwórza stoi dom, którego zewnętrzne ściany wymurowano z cegły ceramicznej. Wewnątrz zachowano ryglową konstrukcję z XVIII wieku. Pierwotny dom nie miał kominów, a dym unosił się do powały stropowej umieszczonej na wysokości około 4 m od ziemi. Osmalał górną część budynku.

Od 1958 roku właścicielami zagrody jest rodzina Zębackich.

W 1970 roku stary zniszczony już ryglowy budynek bramny rozebrano i w tym miejscu pobudowano murowany.

Teren prywatny.

ZAGRODA Nr 7

W pierwszej połowie XIX wieku było to jedno z 15 dużych gospodarstw. Należało do Petera Albrechta II. W 1867 roku właścicielem gospodarstwa był Peter Albrecht I (późniejszego sołtysa) – syn poprzedniego, posiadający 197,64 morgi ziemi (50,5 ha). Był to dziesiąty z kolei Peter Albrecht w tym gospodarstwie. Z tego powodu zagrodę potocznie nazywano „Peitershof”. Do siedliska należał również obszerny teren rozciągający się po zagrodę nr 6. W 1910 roku w zagrodzie było siedem budynków: dom, stodoła ze stajnią, wozownia, budynek bramny, obora, piekarnia z piwnicą, szopa na drewno. Od 1913 roku właścicielem stał się zagrodnik Friedrich Albrecht. W 1943 jako właściciela wymienia się Paula Albrechta, a już w 1944 r Henricha Albrechta. W 1947 r. w zagrodzie zamieszkali Maria i Michał Dereniowie oraz Bronisław i Mieczysław Bąskowie.

Zagroda w opisywanym miejscu musiała już istnieć w średniowieczu. Na przełomie XVIII i XIX wieku charakter zabudowy był zupełnie inny od obecnego. W 1846 r. wybudowano, z wykorzystaniem elementów poprzedniego budynku zachowaną do dziś stodołę, na co wskazuje belka nad wrotami z napisem: „B.H.P.A. + B.M…..14ten M… 1846”. W 1862 r. w skład zagrody wchodziło sześć budynków, m.in. dom, stodoła, budynek bramny. W drugiej połowie XIX w. wzniesiono budynek inwentarski oraz dom chlebowy. Na początku XX w. przebudowano budynek bramny, wymieniając partię przyziemia – ze szkieletowej na murowaną z cegły. W 1905 r wybudowano nowy murowany dom o kalenicowym położeniu względem drogi (poprzedni prawdopodobnie miał konstrukcję szkieletową i był ustawiony szczytem w kierunku drogi). W 1910 r. do siedliska należały: dom z podwórkiem i ogródkiem, stodoła połączona ze stajnią, wozownia, budynek bramny (przebudowany z wykorzystaniem elementów z wcześniejszego budynku, o czym świadczy pełniąca obecnie funkcję słupa belka nadproża z fragmentem wyrytego napisu „Bauherr P. Albrecht Bauer…”), obora, dom chlebowy z piwnicą oraz drewutnia. W 1967 r. w wyniku pożaru w zagrodzie spaliła się wschodnia część budynku bramnego i chlewy. Wówczas po raz drugi przebudowano budynek bramny wstawiając ceglane mury we wschodniej części obiektu.

Teren prywatny.

źródło: archiwum MKLP w Swołowie

ZAGRODA Nr 8

W pierwszej połowie XIX wieku była tu chłopska zagroda należąca do Joachima Albrechta I. W połowie XIX wieku (na pewno w 1865 r.) właścicielem był Michael Albrecht, posiadający 195,62 morgi ziemi (50 ha). Gospodarstwo nazywano wtedy potocznie „Michaelshof”. Od 1876 r. właścicielem był August Friedrich Martin III Albrecht (rolnik, od 1941 r. chłop). i jego żony Herty z d. Schulz. W 1947 r. w zagrodzie zamieszkali Józefa i Tadeusz Piecuscy (Tadeusz Piecuski był sołtysem wsi). Mieszkali tu do 1952 roku. Po 1952 roku gospodarstwo przejął Jan Kowalski z rodziną. Rodzina Kowalskich mieszkała w zagrodzie do końca ubiegłego wieku. W 2002 roku zagrodę przejęło Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku, organizując tu swój drugi wtedy oddział zamiejscowy – Muzeum Kultury Ludowej Pomorza w Swołowie. Od 2008 r. można w niej oglądać życie bogatego pomorskiego chłopa z lat 30tych XX w.

Archiwalne dokumenty wskazują na stałe zasiedzenie w tym miejscu (udokumentowane od 1659 r.) przez rodzinę Albrechtów. Albrechtorie przybyli do Swołowa najprawdopodobniej w XV lub XVI wieku z terenów obejmujących obszar dzisiejszych Niemiec. 10 maja 1934 roku odbyła się w Starkowie (4 km od Swołowa)uroczystość wręczenia tzw. „dębowych tablic honorowych” 131 rodzinom z Pomorza, które miały potwierdzone ponad dwustuletnie zasiedzenie na jednym siedliszczu. Taką tablicę odebrał też Gerhard Albrecht z rodziną. Był on tu ostatnim gospodarzem niemieckim.

Zagroda z pewnością istniał już pod koniec XVIII w. W 1858 r. wybudowano stojącą do dziś stodołę. Świadczy o tym belka znajdująca się nad wrotami z napisem „BAU HERR. M. ALBRECHT Den 18ten MAJ 1858. Z.E. GROTH”. Obiekt w późniejszym okresie rozbudowano w kierunku północnym. W 1862 r. w skład zagrody wchodziło pięć budynków m.in. dom mieszkalny, stodoła, budynek inwentarski, budynek bramny. Gdy właścicielem w trzeciej ćwierci XIX w. był Michael I Albrecht, dokonano przebudowy budynku mieszkalnego i wybudowano prawdopodobnie nowy budynek bramny. Wskazują na to zasadniczo dwa elementy domu: zachowana belka w elewacji frontowej z wyrytym napisem „B.H.M.A.+B.M.L.A.” jak również zachowane ślady w jego konstrukcji, sugerujące że poprzedni budynek był zbliżony do typu domu saskiego na planie kwadratu. W drugiej połowie XIX w. do gospodarstwa przynależała mała zagroda robotników rolnych znajdująca się po drugiej stronie drogi (obecnie posesja nr 37). W 1910 r. w skład zagrody wchodziły: dom z podwórzem i ogródkiem, stodoła połączona ze stajnią, budynek bramny, obora z przybudówką, dom chlebowy z piwnicą, drewutnia, dom pracowników dniówkowych i stodółka. W 1914 roku wybudowano wozownię przylegającą do stodoły. W 1924 r. gruntownie przebudowano budynek bramny, wymieniając szkieletowe przyziemie na murowane cegły. Na belce nad wjazdem umieszczono napis „B.H.G.A. 1924 B.M.C.Z.. W 1938 r. w ogrodzie za domem wybudowano dom dla pracowników; w zbliżonym okresie powstał też budynek gospodarczy.

Dziś siedziba Muzeum Kultury Ludowej Pomorza w Swołowie

źródło: archiwum MKLP w Swołowie

ZAGRODA Nr 9

W pierwszej połowie XIX wieku zagroda chłopska należąca do Johanna Albrechta, który posiadał gospodarstwo już w latach poprzednich. Wówczas do siedliska należał teren rozciągający się na zachód aż do zagrody na 11. Na przełomie lat 1894/1895 zagroda należała do chłopa Alberta Mullera i od 1909 r. również do jego żony Henrietty z d. Albrecht. W 1942 r majątek przejął Willy Muller. W 1947 do zagrody przyjechali Janina i Jan Kowalscy.

Zagroda istniała już w XVIII w. Pod koniec tegoż stulecia wybudowano zachowany do dnia dzisiejszego budynek bramny, o czym świadczą elementy konstrukcyjne. W 1848 r. po zachodniej stronie podwórza wzniesiono szkieletową jednoklepiskową stodołę. Potwierdza to znajdująca się nad wrotami belka z wyrytym napisem „B.H.J.A. B.M.J.A. 1848”. W 1862 r zagrodę tworzyło pięć budynków. Jedynie budynek bramny stoi w tym samym miejscu co dawniej. Dowodzi tego forma architektoniczna furty i ślady po elementach konstrukcyjnych jak zastrzały wzmacniające połączenia słupów i poziomych belek. Niektóre, drewniane elementy stodoły są starsze, bowiem użyto ich wtórnie. W II poł XIX w w kierunku północnym rozbudowano stodołę o jedno klepisko oraz część inwentarską. W trzeciej ćwierci XIX w wybudowana został stajnia i nowy dom, w miejscu poprzedniego usytuowanego szczytem względem drogi. W 1869 r. wzniesiono murowany z cegły budynek piwniczny (data widoczna na cegle). Na początku XX w. dokonano przebudowy budynku inwentarskiego, który jednocześnie połączono z budynkiem bramnym. Zmiana ta wiązała się z wymianą konstrukcji we wschodniej części drugiego z obiektów, ze szkieletowej na murowaną. W tym okresie utworzono też facjatę w południowej połaci dachu domu mieszkalnego. W 1910 r. w skład gospodarstwa wchodziły: dom z podwórkiem i ogródkiem przydomowym, stodoła z częścią inwentarską, wozownia, budynek bramny, stajnia, piwnica, dom chlebowy, dom pracowników dniówkowych z podwórkiem i ogródkiem oraz budynkiem inwentarskim (znajdujący się po drugiej stronie drogi). Na pocz. XX wieku zmieniono pokrycie dachowe budynku bramnego z trzcinowego na ceramiczne. Na początku XXI w. rozebrano szkieletową stodołę.

Teren prywatny.

źródło: archiwum MKLP w Swołowie

ZAGRODA Nr 11

Jako właściciela zagrody w 1865 r. wymienia się kowala Michaela Kittnera oraz jego współdziedziców. Posiadał on 34,06 mórg ziemi (około 8,7 ha). Na przełomie lat 1890/1891 gospodarstwo przejął kołodziej Peter Block i jego żona Albertina z d. Groth. W latach 20. XX w. zabudowania kilkakrotnie zmieniały właścicieli: 1920 r. – Granzow i jego żona Hilda z d. Block, 1922 r. – Fredrich Bartke, 1923 r. – Albert I Albrecht i jego żona Minna z d. Albrecht. W 1947 r. w zagrodzie mieszkali Maria i Jan Majchrzakowie.

Najstarszym budynkiem w zagrodzie jest ryglowa stodoła, stojąca równolegle do drogi, w głębi niedużego prostokątnego podwórza. Jak oznaczono na belce wrót „B.H.M.K.N.+DEN+18 TEN+JUNY+1824+C.S.M.+” pochodzi 1824 r. W 1910 roku, gdy właścicielami byli Peter Block – kołodziej i jego żona Albertina z d. Groth. W zagrodzie były cztery budynki: dom, stodoła, budynek bramny oraz stajnia z oborą, która zamykała zagrodę od strony wschodniej. Po niej zachował się obrys kamiennego fundamentu. Budynek bramny z przejazdem postawiono w połowie XIX wieku, a na początku XX w. przebudowano go, wymieniając konstrukcję przyziemia ze szkieletowej na murowaną. W 1928 roku pobudowano obecny murowany dom, w miejsce poprzedniego, który spłoną w wyniku pożaru. Niewielka zagroda z budynkami od 1824 do 1928 roku, jest przykładem gospodarstwa, którego właściciele zajmowali się rzemiosłem. Budynki prezentują przemiany wiejskiej architektury w przeciągu jednego wieku.

Teren prywatny.

źródło: archiwum MKLP w Swołowie

ZAGRODA Nr 12

W pierwszej połowie XIX wieku teren i znajdujące się na nim cztery budynki należały do dużego chłopskiego gospodarstwa (zagroda nr 13), należącego do Joachima III Albrechta. Mieszkali w nim robotnicy rolni pracujący u gospodarza. Do siedliska należało 3,91 morgów ziemi (około 1 ha). Od 1868 r. siedlisko stało własnością Martina II Albrechta i jego żony Henrietty z d. Albrecht. Na przełomie lat 1891/1892 zagroda stanowiła jedną z dwóch posiadłości chłopa Wilhelma Schulza i jego żony Albertiny z d. Albrecht. W 1922 r. przeszła na własność Friedricha II Albrechta i jego żony Berthy z d. Schulz. W 1947 r. w zagrodzie mieszkali Leokadia i Wojciech Kajtkowie oraz Bożena i Franciszek Legawcowie.

Historyczny stan prawny istniał do 1945 roku. Na początku XIX w. ta mała zagroda wraz z połączonym wówczas, a obecnie wyodrębnionym większym gospodarstwem nr 13, stanowiły jeden kompleks. Siedlisko zamieszkiwane było przez trzy rodziny robotników rolnych. W połowie XIX w. znajdowały się tu: stodoła i dom mieszkalny, który w późniejszym czasie zastąpiono nowym. ów dom w trudnym do sprecyzowania okresie rozbudowano w kierunku wschodnim, powiększając jego powierzchnię o dodatkowe mieszkanie. W II połowie XIX w. wybudowano zachowany do dziś budynek bramny. W 1910 r. w skład zagrody wchodziły: dom z podwórkiem i przydomowym ogródkiem, stodoła z częścią inwentarską oraz budynek bramny. W 1911 r. przebudowano stodołę, wymieniając ryglowy północno-zachodni fragment przyziemia na murowany z cegły, tworząc w ten sposób część inwentarską. W tym samym roku wyremontowano również budynek bramny, zastępując ryglowo-słupowe przyziemie murowane z cegły. Po 1945 r. zagrodę wyodrębniono z dużego gospodarstwa nr 13. Pod koniec XX w. z powodu złego stanu technicznego rozebrano dobudowaną część domu. W 2007 r. stodołę przeniesiono do zagrody nr 15, należącej do Muzeum Kultury Ludowej Pomorza w Swołowie.

Teren prywatny.

źródło: archiwum MKLP w Swołowie

ZAGRODA Nr 13

Na początku XIX w. gospodarstwo należało do chłopa Joachima III Albrechta. Od 1868 r. siedlisko stało własnością Martina II Albrechta i jego żony Henrietty z d. Albrecht. Na przełomie lat 1891/1892 zagroda stanowiła jedną z dwóch posiadłości chłopa Wilhelma Schulza i jego żony Albertiny z d. Albrecht. W 1922 r. przeszła na własność Friedricha II Albrechta i jego żony Berthy z d. Schulz. W 1947 r. w zagrodzie mieszkali Maria i Jan Bajorowie.

Zabudowania w tym miejscu istniały już w XVIII w. Na początku XIX znajdowało się tutaj duże gospodarstwo, do którego przynależała niewielka przylegająca od wschodu zagroda robotników rolnych. W 1826 r. wybudowano, zachowaną do dziś stodołę, czego dowodzi znajdująca się nad wrotami belka z napisem „Joachim Albrecht B. Herr Friedrich Schmid B. MSTR (1)3 July 1826”. W 1855 r. wzniesiono stojący do dziś budynek bramny, o czym świadczy mieszcząca się nad wrotami belka z napisem: „B.H.J.Albrecht B.M.T. Groth. den 1ten Juni in Jahr 1855”. ów obiekt został wybudowany z wykorzystaniem elementów pochodzących ze starszego budynku. Dowodem jest na to belka z inskrypcją: „x MAR x BH x JBRM ANNO 1786 x DEN 11 JULI”, obecnie pełniąca funkcję słupa w południowej ścianie przejazdu. W połowie XIX w. w skład zabudowań wchodziło sześć budynków, m.in. dom i budynek bramny. W drugiej połowie XIX w. wybudowano obecny dom. Pod koniec XIX w. zmieniono konstrukcję północnej części budynku bramnego – ze szkieletowej na murowaną z cegły oraz rozbudowano stodołę, powiększając ją o jedno klepisko i sąsiek, a także dodatkowo tworząc w niej murowaną część inwentarską od północy. Rozbudowę stodoły potwierdza oznaczenie roku 1896 znajdujące się na szczytowej ścianie części inwentarskiej. W podobnym okresie powstał również budynek inwentarski. W 1910 r. w skład zagrody wchodziły: dom, stodoła z częścią inwentarską, budynek bramny, inwentarski, dom chlebowy, drewutnia z parownikiem oraz wozownia. W roku 1937 wybudowano spichlerz. W 1945 r. z całości wyodrębniono przynależącą zagrodę robotniczą nr 12.

Muzeum Kultury Ludowej Pomorza w Swołowie

źródło: archiwum MKLP w Swołowie

ZAGRODA Nr 14

W 1832 roku w tym miejscu nie było jeszcze budynków. Z gruntu należącego do sołtysa Friedricha Albrechta wydzielono działkę na siedlisko oraz mały obszar ziemi. W 1862 roku zabudowany już teren stał się własnością jego żony Johanny Pauliny Louisy z d. Albrecht. Do zagrody należało 7,73 morgi ziemi (około 2 ha). W 1910 roku w gospodarstwo przeszło w ręce Ferdinanda Albrechta i jego żony. Właścicielem w 1913 stał się budnik Reinhold Albrecht, a od 1921 r. – panna Tilda. W 1947 r. w zagrodzie mieszkali Agata i Zygmunt Kowalewscy. W roku 2007 część zagrody została przejęta przez Muzeum Kultury Ludowej Pomorza w Swołowie.

W 1864 r. wybudowano dom, który stoi do dziś. Świadczy o tym data wyryta w glinianym wypełnieniu ściany poddasza. W tym okresie powstała również stodoła. Położenie zagrody, liczba budynków i ich przeznaczenie, świadczą o tym, że pozostawała ona w użytkowaniu średniozamożnych mieszkańców wsi. W 1910 r. w skład zagrody wchodziły: dom, przybudówka mieszkalna z częścią inwentarską, stodoła z częścią inwentarską, drewutnia i dom chlebowy. W 1931 roku rozebrano starą stodołę i postawiono budynek inwentarski z murowanym przyziemiem i piętrem szkieletowym. W zagrodzie zachowane są trzy budynki. Najstarszym jest dom o ryglowej konstrukcji, prostokątnym rzucie i prawie symetrycznym planie. Wielkość i forma domu jest podobna do budowanych dla robotników rolnych. Centralne miejsce zajmuje szeroki komin o kopulastej formie wykonany z nie wypalanej cegły. Na podwórzu zachowała się kopana studnia z połowy XIX wieku z cembrowiną z dużych głazów narzutowych. Na początku lat 90. XX w. rozebrano dom chlebowy. W 2007 r. MKLP w Swołowie przejęło budynek mieszkalny, zrekonstruowano dom chlebowy oraz przeniesiono na teren zagrody kuźnię z Pęplina.

Połowę działki nr 14 stanowi zagroda muzealna z udostępnionymi do zwiedzania budynkami: chałupa z wystawą czasową, kuźnia z wyposażeniem i dom chlebowy.

Druga część działki, to teren prywatny.

źródło: archiwum MKLP w Swołowie

ZAGRODA Nr 15

W połowie XIX w. jako właściciela zagrody wymienia się budnika Johanna II Albrechta. Na przełomie lat 1880/1881 posesja stanowiła minie budnika Ferdinanda (Johanna?) Albrechta. W 1924 r. należała do panny Anny Albrecht. W 1941 r. prawo własności przysługiwało niejakiemu panu Zaddachowi i jego żonie Annie z d. Albrecht z Możdżanowa. W 1942 r. siedlisko przeszło w ręce chłopa Gerharda I Albrechta oraz jego żony Herty z d. Schultz. W 1947 r. w zagrodzie mieszkali Helena i Jan (gajowy) Korochodowie. W 2007 r. teren gospodarstwa został przejęty przez Muzeum Kultury Ludowej Pomorza w Swołowie.

Na pocz. XIX w. na terenie zagrody znajdowały się dwa budynki: dom i stodoła połączona z oborą. Stan taki przetrwał aż do 1862 r. Wówczas to niewielkie gospodarstwo należało do budnika, o czym świadczy położenie, liczba i program użytkowy budynków. W drugiej połowie XIX w. wybudowano zachowany do dzisiaj dom mieszkalny oraz nową stodołę. W dokumentach z 1910 r., wskazujących zabudowania wchodzące w tym czasie w skład gospodarstwa, wymienia się: dom, stodołę z częścią inwentarską, budynek bramny, gospodarczy, dom chlebowy. W latach 30.XX w. przebudowano stodołę, wymieniając częściowo konstrukcję szkieletową na murowaną z cegły. Na skutek działań podjętych przez muzeum w 2007 r. zwiększono nie tylko liczbę zabudowań pierwotnej zagrody nr 15 (przenosząc trzy obiekty z innych siedlisk ze wsi), ale również powierzchnię gruntu (przyłączając stodołę z sąsiadującego od wschodu gospodarstwa nr 17)

Muzeum Kultury Ludowej Pomorza w Swołowie.

źródło: archiwum MKLP w Swołowie

ZAGRODA Nr 16

Teren tej zagrody na pocz. XIX wieku należał do Petera I Albrechta. W 1865 r. jako właściciel podany jest chłop Jacob Duske. Na przełomie lat 1878/1879 – Martin Friedrich Duske, a na przełomie 1897/1898 r – rolnik Fredrich Duske. W 1913 r. gospodarstwo pozostawało w posiadaniu Berthy z d. Albrecht, ale już w 1918 r. należało do chłopa Alberta Papenfussa i jego żony (od 1930 r. wdowy) i Bruna Papenfussa. W 1936 r. zabudowania stanowiły majątek chłopa Fritza Duske. W 1947 r. w zagrodzie mieszkała Maria Furmańczyk.

Prawdopodobnie pod koniec XIX w. powstała w tym miejscu zagroda robotnicza, przynależąca do większego gospodarstwa nr 17, z którym sąsiadowała od południa. Wówczas tworzyły ją dwa budynki: dom dla pracowników oraz stodoła. Taki stan rzeczy potwierdzają dokumenty pochodzące z 1910 r., określające skład zagrody nr 17 (poza przypisanymi do niej obiektami), wymienia się również dom pracowników i stodołę, które tworzyły owe zabudowania robotnicze. W 1945 r. zagroda ta stała się odrębną posesją nr 16. Pod koniec XX w. szkieletowy budynek mieszkalny zastąpiono murowanym, a także wzniesiono nowy budynek gospodarczy.

Teren prywatny.

źródło: archiwum MKLP w Swołowie

ZAGRODA Nr 17

W pierwszej połowie XIX wieku było tu jedno z 15 dużych chłopskich gospodarstw. Na pocz. XIX w. należało do Petera I Albrechta. W latach 40. XIX w. właścicielem był chłop Jacob Duske, posiadający 190,96 mórg ziemi (48,8 ha), który postawił zachowane do dzisiaj w zagrodzie budynki. Na przełomie lat 1878/1879 właścicielem był Martin Friedrich Duske, a na przełomie 1897/1898 r – rolnik Fredrich Duske. W 1913 r. gospodarstwo pozostawało w posiadaniu Berthy z d. Albrecht, ale już w 1918 r. należało do chłopa Alberta Papenfussa i jego żony (od 1930 r. wdowy) i Bruna Papenfussa. W 1936 r. zabudowania stanowiły majątek chłopa Fritza Duske. W 1947 r. w zagrodzie mieszkał Szczepan Piotrowski.

Przed zagrodą był mały dom dla robotników rolnych ze stodółką (obecnie posesja nr 16). Na zlecenie właściciela Duske w roku 1847 (informuje o tym napis na belce nad wrotami) w miejsce poprzedniej, wybudowana została przez cieślę H. Lemma nowa stodoła. W 1855 r. (napis na belce) wzniesiono nowy dom mieszkalny. W 1862 r. na działce znajdowało się pięć budynków, a wśród nich dom, stodoła i budynek bramny. Wówczas to siedlisko stanowiło zagrodę czworoboczną. Pod koniec XIX w. za domem, na terenie zagospodarowanym jako ogródek, powstał budynek gospodarczy. W 1905 r. rozbudowano stodołę w kierunku południowym o jedno klepisko i przylegającą murowaną oborę. W 1910 r. w skład zagrody wchodziły: dom, stodoła, budynek bramny, obora, dom chlebowy, budynek gospodarczy, drewutnia, dom pracowników i stodółka. Dwa ostatnie budynki stanowiły przylegającą od północy zagrodę robotniczą, która w 1945 r. przekształcono na odrębną posesję. W 1945 roku, od uderzenia pioruna, wybuchł w zagrodzie pożar i spalił się budynek bramny oraz obora. W zagrodzie zachowały się trzy dawne, pochodzące z XIX wieku budynki. W głębi podwórza, stoi duży, czterokondygnacyjny ryglowy dom, a w ogrodzie za domem pod koniec XX w. rozebrano stojący tam budynek pomocniczy. W części zagłębionej w ziemi, a wymurowanej z ciosanych kamieni, była piwnica – lodownia, obok – pomieszczenia domowego lniarskiego warsztatu.

W 2007 r. stodołę mieszczącą się po zachodniej stronie zagrody przejęło Muzeum Kultury Ludowej Pomorza w Swołowie i urządzono tam wystawę stałą „Historia Magistra vitae est” o historii Pomorza. Na górnej kondygnacji stodoły mieści się sala konferencyjna.

Teren prywatny.

źródło: archiwum MKLP w Swołowie

ZAGRODA Nr 18

W pierwszej połowie XIX wieku było to jedno z 15 dużych gospodarstw chłopskich, które istniały w Swołowie. W połowie XIX w. gospodarstwo należało do chłopa Petera Albrechta. Na przełomie lat 1884/1885 przeszło w posiadanie wdowy (z d. Schulz) oraz współspadkobiercy po Peterze Albrechcie. W 1899 r. właścicielem został chłop Martin August Albrecht z żoną Albertiną z d. Schulz. W 1912 r. jako posiadacza zagrody wymienia się Franza Albrechta, a już w 1918 r. stanowiła majątek wdowy Huldy z d. Dumke. W 1935 r. siedlisko przejął chłop Artur Albrecht. W 1947 r. w zagrodzie mieszkali Bolesław Tomaszewski oraz Stanisława Błaszyńska z synami Waldemarem i Wiesławem.

W połowie XIX w. w skład gospodarstwa wchodziło pięć budynków a wśród nich dom, stodoła, budynek bramny. W pierwszej połowie XIX w. w miejsce poprzedniej, wzniesiono nową stodołę. W 1856 r. w zarysie wcześniejszego, wybudowano istniejący do dziś ryglowy dom mieszkalny, czego dowodzi zachowana belka z napisem „B.H.P.A. – B.M.C.A. DEN 9 MAI 1856” (inwestor Peter Albrecht, budowniczy C.A., 9 maja 1856 ). W 1882 r. powstał znajdujący się za domem budynek gospodarczy. W 1910 r. zagrodę stanowiły: dom, stodoła, budynek bramny, obora, stajnia, budynek gospodarczy, dom chlebowy, drewutnia, dom pracowników dniówkowych ze stajnią i stodołą. Ostatnie dwa budynki stanowiły zagrodę robotniczą zlokalizowaną od strony północnej. W ogrodzie zachowano starą, kopaną studnię z kołowrotem. W 1912 r. wybudowano nowy budynek inwentarski. Budynki tworzyły zamknięty czworobok, który po pożarze przekształcił się w otwartą zagrodę. W 1945 r. w wyniku pożaru spłonął budynek bramny oraz stajnia, po których zachowały się fundamenty. W tym samym roku zabudowania robotnicze stały się odrębną posesją nr 19.

Od 1954 roku właścicielami zagrody jest rodzina Krzemińskich.

Teren prywatny.

źródło: archiwum MKLP w Swołowie

ZAGRODA Nr 19

Teren, na którym znajduje się zagroda, na początku XIX w. należał do chłopa Petera Albrechta. Na przełomie lat 1884/1885 przeszło w posiadanie wdowy (z d. Schulz) oraz współspadkobiercy po Peterze Albrechcie. W 1899 r. właścicielem został chłop Martin August Albrecht z żoną Albertiną z d. Schulz. W 1912 r. jako posiadacza zagrody wymienia się Franza Albrechta, a już w 1918 r. stanowiła majątek wdowy Huldy z d. Dumke. W 1935 r. siedlisko przejął chłop Artur Albrecht. W 1947 r. w zagrodzie mieszkaliNiemcy.

Prawdopodobnie pod koniec XIX w. powstała w tym miejscu zagroda robotnicza, przynależąca do większego gospodarstwa nr 18, z którym sąsiaduje od południa. W dokumentach z roku 1910, określających skład nagrody nr 18, oprócz przypisanych do niej budynków, wymienia się również: dom pracowników dniówkowych z częścią inwentarską, stodołę i podwórko, które tworzyły zabudowania robotnicze. W późniejszym okresie, przylegającą do domu pracowników dniówkowych część inwentarską, przekształcono z konstrukcji ryglowej na murowaną. W 1945 r. zabudowania oddzielono od zagrody nr 18, nadając jej odrębność i nr 19.

Teren prywatny.

źródło: archiwum MKLP w Swołowie

ZAGRODA Nr 20

Zagroda w 1865 r. należała do chłopa Michaela Zessina. W 1869 r. zabudowania przeszły w posiadanie wdowy Catherine z d. Albrecht. Na przełomie 1881/1882 właścicielem opisywanego siedliska został chłop Peter Martin Wilhelm Zessin, a na przełomie lat 1887/1888 – wdowa Wilhelmine z d. Wolter. W 1911 r. gospodarstwo przejął chłop Paul Zessin. W 1947 r. w zagrodzie zamieszkali Klementyna i Franciszek Samsonowie, niejaki Kozierkiewicz oraz Niemka z córkami.

Zabudowania w tym miejscu istniały już pod koniec XVIII wieku. Wówczas na działce znajdowało się pięć budynków, m.in. dom, stodoła, budynek bramny. Obiekty tworzyły zagrodę czworoboczną. W 1827 r. wybudowano nowy szkieletowy szerokofrontowy dom, o czym informuje napis na belce: „/M.Z.S.S.+B.H.+D.E.N. 5 TEN+MAEY+1827+C.S.M./”. Budynek mieszkalny powstał najprawdopodobniej w wyniku przekształcenia poprzedniego domu. W XIX w. wzniesiono również nową szkieletową dwuklepiskową stodołę. W dokumentach z 1910 r. opisujących zagrodę wymienione są budynki: dom z ogródkiem, stodołę z częścią inwentarską, budynek bramny, inwentarski, dom chlebowy z piwnicą. W 1937 r. przy drodze wybudowano dwurodzinny dom dla robotników oraz budynek inwentarski z przejazdem. Drugi z obiektów powstał w miejsce poprzedniego budynku bramnego i mógł pełnić funkcję zarówno miejsca zamieszkania najuboższych robotników, jak i chowu zwierząt gospodarskich. W 1945 r. oddzielono dwurodzinny dom, który utworzył nową zagrodę nr 21. Pod koniec XX w. rozebrano budynek mieszkalny oraz wzniesiono nowe budynki gospodarcze.

Teren prywatny.

źródło: archiwum MKLP w Swołowie

ZAGRODA Nr 21

Zagroda w 1865 r. należała do chłopa Michaela Zessina. W 1869 r. zabudowania przeszły w posiadanie wdowy Catherine z d. Albrecht. Na przełomie 1881/1882 właścicielem opisywanego siedliska został chłop Peter Martin Wilhelm Zessin, a na przełomie lat 1887/1888 – wdowa Wilhelmine z d. Wolter. W 1911 r. gospodarstwo przejął chłop Paul Zessin. W 1947 r. w zagrodzie mieszkali Niemcy.

W roku 1937 powstała w tym miejscu zagroda robotnicza, przynależąca do większego gospodarstwa nr 20, z którym sąsiaduje od zachodu. W jej skład wchodziły wyłącznie dom dwurodzinny. W późniejszym okresie pobudowano budynek inwentarski, który obecnie pełni funkcję budynku gospodarczego. Obecnie mieszkają tu dwie rodziny.

Teren prywatny.

źródło: archiwum MKLP w Swołowie

ZAGRODA Nr 22

W pierwszej połowie XIX wieku było tu jedno z 15 dużych chłopskich gospodarstw chłopskich. W 1865 roku właścicielem zagrody był Martin Friederich Albrecht Na przełomie lat 1878/1879 siedlisko stanowiło własność Ferdinanda Albrechta, a na przełomie 1892/1893 przeszło w posiadanie Reinholda Albrechta i jego żony Auguste z d. Duske. Z groda w 1931 r. stała się posiadłością chłopa o nazwisku Schulz i jego żony Auguste z d. Albrecht, a już w 1941 r. należała do Augusta Albrechta. W 1947 r. zamieszkali tu Franciszka i Franciszek Letmanowie.

Zabudowania w tej zagrodzie istniały już pod koniec XVIII w. Wówczas znajdowało się tu sześć budynków, a wśród nich dom, stodoła, budynek bramny. W 1861 r. przekształcono dom mieszkalny, a informację o tym zanotowano na belce „Bauherr Martin Albrecht + Baumeiter August Ruttner + den 6 Mai …61”. Również w II poł. XIX w. od wschodu wzniesiono budynek inwentarski oraz budynek gospodarczy z lodownią za domem. W 1910 r. w skłąd zagrody wchodziły: dom, stodoła, budynek bramny, obora, dom chlebowy, szopa na torf, dom pracowników dniówkowych i budynek inwentarski. W I poł XX w. wybudowano drugi budynek inwentarski, a w 1940 r. drewutnię. W latach 60. XX w. w pożarze spaliła się duża ryglowa stodoła stojąca po zachodniej stronie podwórza oraz budynek bramny i chlewy. Wszystkie pochodziły z połowy XIX wieku. Pierwotnie czworoboczna, zamknięta zagroda dominowała w krajobrazie zabudowy wsi. Najładniejszym, z dala widocznym budynkiem jest ryglowy, czterokondygnacyjny dom.

W 2007 roku lodownię przeniesiono do zagrody nr 15 – do Muzeum Kultury Ludowej Pomorza w Swołowie, a na podstawie zachowanych przy niej fundamentów, odtworzono ryglową część budynku gospodarczego.

Teren prywatny.

źródło: archiwum MKLP w Swołowie

ZAGRODA Nr 23

W pierwszej połowie XIX wieku było tu jedno z 15 dużych gospodarstw. Należało do Martina Albrechta, posiadającego 198,78 mórg ziemi (50,75 ha). W latach 1891/92 właścicielami byli Albert Zessin i Paulina z d. Zessin, a w 1914 roku Albert Albrecht i Mathilde z d. Zessin. W 1947 r w zagrodzie zamieszkali Franciszka i Władysław Grochulscy oraz Adela i Stanisław Pytalrczykowie.

W zagrodzie było siedem budynków, z których cztery istnieją. Wszystkie zbudowano z połowie XIX wieku. Na początku XIX w. wzniesiono znajdujący się w północnej części działki budynek inwentarski. W trzeciej ćwierci XIX w. wybudowano obecny dom, który stanął w miejscu poprzedniego.W tym okresie powstał również dodatkowy budynek inwentarski oraz dom chlebowy. W dokumentach z 1910 r. określających ówczesny skład zabudowań zagrody nr 23 wymienia się: dom, stodołę z częścią inwentarską, budynek bramny, oborę, dom chlebowy, drewutnię. Wjazd i wejście jest przez budynek bramny, wybudowany na miejscu poprzedniego w 1922 roku, co oznaczono na drewnianej belce umieszczonej od strony podwórza „<B.H.A.A.1922 B.M.A.V.>”. Za domem, w ogrodzie zachował się budynek pomocniczy o kilku funkcjach. W środku był piec chlebowy z przygotowalnią. Pod budynkiem była piwnica – lodownia, z odrębnym wejściem z zewnątrz. W części budynku znajdowało się pomieszczenie domowego lniarskiego warsztatu. W zagrodzie nie zachowała się ryglowa stodoła, która spłonęła w 1952 roku. Po wschodniej stronie podwórza zachowały się dwa budynki inwentarskie pochodzące z połowy XIX wieku.

Teren prywatny.

źródło: archiwum MKLP w Swołowie

ZAGRODA Nr 24

Położona w centrum wsi, na wzniesieniu, zagroda należała do sołtysa. W 1732 r. właścicielem zagrody był sołtys Erdmann Albrecht. Sołtys zajmował szczególną funkcję i pozycję w społeczności. Posiadał wolność osobistą, nie był obciążony podatkami i dziesięcinami. Stanowisko było dziedziczone w rodzinie. Podstawą jego egzystencji była gospodarka rolna prowadzona na areale ziemi o 1/3 większym niż innych kmieciów. W latach 30. XIX w. gospodarstwo należało do sołtysa Friedricha Albrechta, który z racji swojej rangi i pełnionej funkcji posiadał również w dodatkowym uposażeniu staw oraz teren w zachodniej części wsi. W 1865 r. jako właściciela wymienia się sołtysa Augusta Wilhelma Albrechta. W 1900 r. zabudowania przeszły w ręce zarządcy wsi Alberta Albrehta I, który sprawował stanowisko do 1941 r. Po zakończeniu urzędowania jego status społeczny zmienił się na chłopa. W 1910 r. współwłaścicielką gospodarstwa została jego żona Minna z d. Albrecht. W 1944 r. zagroda należała do chłopa Güntera Albrechta. W 1947 r. w zagrodzie mieszkali Józefa i Wincenty Chudyccy oraz Benedykta i Stanisław Pańtakowie.

Na początku XIX w. w zagrodzie znajdowało się sześć budynków, m.in. dom usytuowany szczytem do drogi, stodoła, budynek inwentarski i bramny. W 1849 r. budynek inwentarski zastąpiono nowym. W latach 1866-67 w miejscu poprzedniej wybudowano nową jednoklepiskową stodołę. Budynek ten w późniejszym okresie rozbudowano o dodatkowe klepisko. Pod koniec XIX w. wybudowano dodatkowy budynek inwentarski. Na pocz. XX w. powstał budynek bramny oraz nowy murowany dom oznakowany na facjacie inicjałami „A.A.”, świadczy to powstaniu obiektu za czasów Alberta Albrechta. W dokumentach z 1910 r., określających ówczesny skład zabudowań zagrody, wymienia się: dom z podwórkiem i przydomowym ogródkiem, stodołę połączoną ze stajnią, oborę z przejazdem, budynek inwentarski, kurnik połączony z chlewem, dom chlebowy, szopę na torf, dom robotników z podwórkiem oraz stodołępołączoną z częścią inwentarską. Dwa ostatnie obiekty tworzyły przylegającą od północnego-wschodu zagrodę robotniczą, którą w 1945 r. oddzielono, tworząc nowe gospodarstwo nr 25. Pod koniec XX w. rozebrano szkieletową staodołę oraz południowy budynek inwentarski.

Teren prywatny.

źródło: archiwum MKLP w Swołowie

ZAGRODA Nr 25

Pierwotnie był tu ogród lub pastwisko należące do zagrody sołtysa (nr 24). Pod koniec XIX wieku na obrzeżu pobudowano budynki dla robotników najemnych. W 1732 r. właścicielem zagrody był sołtys Erdmann Albrecht. W latach 30. XIX w. gospodarstwo należało do sołtysa Friedricha Albrechta, który z racji swojej rangi i pełnionej funkcji posiadał również w dodatkowym uposażeniu staw oraz teren w zachodniej części wsi. W 1865 r. jako właściciela wymienia się sołtysa Augusta Wilhelma Albrechta. W 1900 r. zabudowania przeszły w ręce zarządcy wsi Alberta Albrehta I, który sprawował stanowisko do 1941 r. Po zakończeniu urzędowania jego status społeczny zmienił się na chłopa. W 1910 r. współwłaścicielką gospodarstwa została jego żona Minna z d. Albrecht. W 1944 r. zagroda należała do chłopa Güntera Albrechta. W 1947 r. w zagrodzie mieszkali Niemcy.

Od drogi stoi niewielka stodółka z chlewem, zbudowana na początku XX wieku. Na belce nad wrotami stodoły wycięto napis: „B.H.A.A. B.M.C.Z. d. 26.9.1903”, oznaczający inicjały inwestora, budowniczego oraz datę. W głębi niewielkiego podwórza, stoi murowany parterowy dom. Oba budynki stanowiły zagrodę robotniczą należącą do większego gospodarstwa nr 24. W 1945 r. zostałą ona jednak wyodrębniona i od tego momentu tworzy samodzielne gospodarstwo nr 25.

Teren prywatny.

źródło: archiwum MKLP w Swołowie

ZAGRODA Nr 26

W połowie XIX wieku było tu jedno z 15 dużych gospodarstw. W 1865 roku miało 187,74 morgi ziemi (około 47,2 ha), a właścicielem był Peter Schulz. Na przełomie lat 1891/92 siedlisko było własnością Franza Schulza. W 1935 r. stało się własnością ogrodnika Wilhelma Schulza (od 1940 r. – chłopa) i jego współdziedziców. W 1947 r. w zagrodzie mieszkali Józefa i Jan Dąbrowscy i Władysława i Wacław Machelowie.

Pod koniec XVIII w. było to jedno z największych gospodarstw we wsi, w skład którego wchodziło pięć budynków, m.in. dom, budynek bramny, stodoła, dom chlebowy. Taki stan istniał jeszcze w latach 60. XIX w. W 1859 r. do domu chlebowego od zachodu dobudowano piwnicę. Świadczy o tym wyryte na jednym z kamieni oznaczenie roku 1859. W 1867 r. wybudowano w miejsce poprzedniego nowy budynek bramny, czego dowodzi belka nad wrotami: „x B.H.P.Schulz B.M.F.Groth. Den 21 Mai 1867x”. Również w drugiej połowie XIX w. powstały stodoła oraz budynek inwentarski. Na pocz. XX w. wzniesiono nowy murowany dom oraz przebudowano budynek bramny i inwentarski, wymieniając w nich konstrukcję przyziemia ze szkieletowej na murowaną z cegły. W dokumentach z 1910 r. określających ówczesny skład zabudowań zagrody nr 26 wyszczególnia się: dom z podwórkiem i przydomowym ogródkiem, stodołę, budynek bramny, oborę, dom chlebowy, drewutnię, dom pracowników dniówkowych, budynek inwentarski. Ostatnie dwa budynki stanowiły niewielką zagrodę robotniczą, przylegającą do gospodarstwa od północnego wschodu. W 1934 r. dom pracowników rozbudowano w kierunku południowym. W 1945 r. z kompleksu wyodrębniono zagrodę robotniczą nr 27.

Dom jest przykładem ewolucji regionalnych form w chłopskiej architekturze końca XIX wieku.

Teren prywatny.

Stodoła należąca do tego siedliska stanowi własność Muzeum Kultury Ludowej Pomorza w Swołowie i znajduje się w niej wystawa stała p.t. Swołowo. Historie (nie)oczywiste.”, prezentująca historię wsi.

źródło: archiwum MKLP w Swołowie

ZAGRODA Nr 27

W pierwszej połowie XIX wieku nie było w tym miejscu żadnych budynków, tylko pastwisko należące do zagrody chłopskiej (obecnie posesja nr 26). W roku 1865 właścicielem tego terenu był Peter Schulz. Pod koniec XIX wieku postawił on na skraju zagrody budynki dla robotników. Na przełomie lat 1891/92 przeszła w posiadanie Franza Schulza. W 1935 r. zabudowany już grunt stał się własnością ogrodnika Wilhelma Schulza (od 1940 r. – chłopa) i jego współdziedziców. W 1947 r. w zagrodzie mieszkali Niemcy.

Przy granicy, szczytem do drogi, postawiono niewielki dwutraktowy ryglowy dom z dwoma mieszkaniami dla pracowników dniówkowych. Centralne miejsce zajmuje zachowany, duży kopulasty komin z suszonej cegły. W 1934 roku następny właściciel gospodarstwa Franz Schulz, do południowego szczytu domu dobudował kuchnię, sień ze schodami na poddasze i komorę. Robotnicy korzystali również z budynku inwentarskiego postawionego równolegle do domu oraz jednoklepiskowej stodoły. Do budowy wykorzystano drewno rozbiórkowe, co było często stosowane w budynkach dla robotników. Po 1945 roku z budynków utworzono odrębną posesję – gospodarstwo rolne nr 26. W 1983 roku zniszczoną starszą część domu wyburzono w parterze, zastępując ryglową konstrukcję – murowaną. Zagroda obrazuje warunki, wielkość siedliska i budynków dla najemnych robotników dniówkowych, którzy pracowali u bogatego gospodarza.

Teren prywatny.

źródło: archiwum MKLP w Swołowie

ZAGRODA Nr 28

W 1865 r. jako właściciela wymienia się półchłopa Christiana Albrechta. Na przełomie lat 1886/87 współwłaścicielką została jego żona Wilhelmine z d. Schwarz. W archiwalnych dokumentach informacje o późniejszych właścicielach są nieprecyzyjne. W 1900 r siedlisko należało do kowala Hermanna Albrechta, a w 1912 r. do zagrodnika Petera Ernsta Albrechta, będącego również właścicielem sąsiadującej od wschodu zagrody nr 29. W 1947 r. w zagrodzie mieszkali Niemcy.

W XVIII wieku było tu ostatnie, skrajne siedlisko usytuowane na wyniesieniu terenu za obecną zagrodą. Z tego miejsca wychodziła w pola jedna ze starych dróg, która zachowała się poza wsią. Po podziale powstały dwa nowe gospodarstwa zagrodnicze – posesja nr 30 i posesja nr 29. Wówczas na działce znajdowało się pięć budynków, w tym stodoła i budynek bramny. Taki stan przetrwał do 1862 r. W drugiej połowie XIX w. wybudowano po wschodniej stronie podwórza szkieletową stodołę jednoklepiskową. W 1910 r. zagrodę stanowiły: dom, stodoła i obora. W 1911 r. wybudowano stajnię dla koni. W pierwszej poł. XX wieku powstały jako zabudowania dla robotników, zachowane do dziś budynki: mieszkalny i inwentarski. Z dawnych budynków zachowała się stojąca w głębi, szczytem do drogi ryglowa stodoła, należąca obecnie do posesji nr 29. Zbudowano ją w połowie XIX wieku.

Teren prywatny.

źródło: archiwum MKLP w Swołowie

ZAGRODA Nr 29

W roku 1865 właścicielem tej zagrody był Gregor Albrecht – syn zagrodnika – posiadający 26,62 morgi ziemi (około 6,8 ha). Najpewniej on budował wszystkie zachowane w zagrodzie budynki. Od 1876 r. gospodarstwo należało do Heinricha Albrechta. Na przełomie lat 1897/98 współwłaścicielką została jego żona Auguste z d. Albrecht. W 1909 roku właścicielem był zagrodnik Peter Ernst Albrecht. W 1947 r. zamieszkali tu Helena i Stanisław Chmielowie oraz Matylda i Franciszek Chwałowie.

Zabudowania na terenie opisywanej zagrody istniały już pod koniec XVIII w. Wówczas na działce znajdowało się siedem budynków. Przynajmniej do 1836 r. było to skrajne gospodarstwo południowego bloku zabudowy wsi. W drugiej poł. XIX w. wybudowano w miejsce poprzednich nowe szkieletowe budynki: jednoklepiskową stodołę, dom mieszkalny, budynek inwentarski. W 1884 r. rozbudowano w kierunku północnym stodołę o jedno klepisko oraz sąsiek, po których zachowały się tylko fundamenty. Na pocz. XX w. w budynku mieszkalnym wymieniono konstrukcję szczytu wschodniego na murowaną oraz dobudowano niewielki murowany fragment przy szczycie zachodnim. W tym samym okresie wymieniono konstrukcję ściany wschodniej w budynku inwentarskim ze szkieletowej na murowaną. W 1910 r. na terenie zagrody znajdowały się: dom, stodoła, budynek bramny, obora, dom chlebowy, szopa na torf, dom pracowników oraz budynek inwentarski. W późniejszym okresie do gospodarstwa należała stodoła z sąsiadującej od zachodu zagrody nr 28. W XX wieku powstały dwa murowane z cegły budynki gospodarcze. Po 1983 r. rozebrano budynek bramny i stodołę. Na pocz. XXI wieku rozebrano przejętą z sąsiedniego gospodarstwa stodołę.

Teren prywatny.

źródło: archiwum MKLP w Swołowie

ZAGRODA Nr 30

W 1865 r. jako właściciela opisywanej zagrody wymienia się zagrodnika Jacoba Lüdtke. Na przełomie lat 1878/79 gospodarstwo przejął zagrodnik August Lüdtke. W 1902 r. właścicielką stała się Albertine z d. Lüdtke oraz jej dwóch synów Franz i Hermann. W roku 1910 zabudowania należały już tylko do Franza. Od 1933 r. przeszły na własność rolnika Williego Barza. W 1947 r. w zagrodzie mieszkali Wanda i Stanisław Grodkowie.

Zagroda powstała między 1836 a 1862 rokiem i stanowiła wtedy skrajne siedlisko zagrodnicze. Na jej terenie znajdowały się cztery budynki, w tym: budynek bramny, stodoła, dom. W 1910 r. wymienione są: dom, stodoła ze stajnią, budynek bramny, dom chlebowy, wozownia. W 1923 r. doszło do przebudowy domu. W latach 60. XX w. wszystkie zabudowania na terenie siedliska zostały rozebrane, a w ich miejscu powstał nowy obiekt pełniący funkcję szkoły.

Teren prywatny.

źródło: archiwum MKLP w Swołowie

ZAGRODA Nr 31

W 1865 r. właścicielem tego terenu (niezabudowanego) był sołtys August Wilhelm Albrecht. W 1900 r. zabudowana już działka stanowiła własność sołtysa Alberta I Albrechta (od 1941 r. – chłopa) oraz jego żony Minny z d. Albrecht. W 1944 r. gospodarstwo przeszło w ręce chłopa Güntera Albrechta. W 1947 r. w zagrodzie mieszkali Marianna i Antoni (szewc) Cichoszowie.

Pierwsze zabudowania na tym terenie pojawiły się w drugiej połowie XIX w. Powstał wtedy szkieletowy dom dla robotników i część inwentarska. Pod koniec XIX w. lub na początku XX w. wybudowano jeszcze dwa budynki inwentarskie. Około połowy XX w. rozebrano jeden z nich, a po nim zachował się fragment fundamentu.

Dziś znajduje się tu agroturystyka i pracownia pszczelarza.

https://swolowo.pl/zagroda-nr-31

źródło: archiwum MKLP w Swołowie

ZAGRODA Nr 34

Właścicielem posesji w 1865 r. był budnik Johan Albrecht. Na przełomie lat 1885/1886 – Friedrich Albrecht. Od 1909 r. gospodarstwo naeżało do Franza Augusta Albrechta. W 1947 r. w zagrodzie mieszkali Zofia i Franciszek Siemlakowie.

Siedlisko w opisywanym miejscu istniało już pod koniec XVIII w., a w jego skład wchodziły dwa budynki. Taki stan zabudowy trwał do 1862 r. W drugiej połwie XIX w. posadowiono nowy dom, w już na pocz. XX w. dotychczas ryglowe ściany zewnętrzne zastąpiono murowanymi z cegły. W tym okresie wybudowano również budynek gospodarczy. W 1910 r. w skład zagrody wchodziły zabudowania: dom, stodoła z częścią inwentarską, budynek inwentarski. W późniejszym okresie rozebrano stodołę.

Teren prywatny.

źródło: archiwum MKLP w Swołowie

ZAGRODA Nr 36

Jako właściciela zagrody w 1865 r. wymienia się budnika Martina/Petera? Albrechta. W 1900 r. posiadaczem siedliska był rolnik Friedrich Albrecht. Z kolei w 1941 r. – Peter Albrecht. W 1947 r. w zagrodzie mieszkali Henryk Kaługa, następnie Franciszek Jabłoński.

Siedlisko istnieje od XVIII wieku i wówczas stanowił je wyłącznie budynek mieszkalny. Taki stan utrzymywał się do 1862 r. W drugiej połowie XIX wieku postawiono stodołę, a na początku XX w. wybudowano murowany z cegły budynek gospodarczy. W dokumentach z 1910 r. określających skład zagrody, wymienia się: dom, stodołę z częścią inwentarską i budynek inwentarski, który rozebrano po 2006 r.

Teren prywatny.

źródło: archiwum MKLP w Swołowie

ZAGRODA Nr 37

Od końca XIX wieku do 1934 r. zagroda była własnością gminy wiejskiej. W 1947 r. w zagrodzie mieszkali Leokadia i Leon Konopaccy.

Pierwszym budynkiem powstałym na terenie opisywanej zagrody pod koniec XIX w. był przytułek dla ubogich. W 1934 r. wybudowano budynek inwentarski. W tym czasie dokonano również rozbudowy przytułka w kierunku południowym. W późniejszym okresie zmieniono sposób użytkowania obu obiektów, przekształcając ośrodek opiekuńczy na dom mieszkalny, a budynek inwentarski na gospodarczy.

Teren prywatny.

ZAGRODA Nr 38

Parterowy, ryglowy dom stojący w głębi działki, do 1913 roku był elementarną wiejską szkołą z mieszkaniem dla nauczyciela. W tym miejscu szkoła istniała już w XVIII wieku, ponieważ w 1784 roku we wsi mieszkał nauczyciel, który równocześnie był kościelnym. W pierwszej połowie XIX wieku szkolna działka miała inny niż teraz kształt. Pomiędzy kościołem a szkołą było przejście, zachowane obecnie jako furtka. Drugie dojście było tak jak przechodzi wjazd na podwórze. Szkoła faktycznie położona była w środku zabudowy wsi. Należało do niej około 2 ha ziemi. Taki stan utrzymywał się do roku 1913, a po tym czasie zagroda stanowiła własność Stowarzyszenia Szkolnego w Swołowie. W 1930 r. teren przejęła gmina wiejska. Rok później, gdy wybudowano w innym miejscu budynek szkoły, zabudowania, na podstawie umowy kupna-sprzedaży przeszły w posiadanie kołodzieja Wilhelma Zilske i jego żony Berthy z d. Stack. W 1947 r. mieszkał tu Franciszek Konopacki.

Pierwotnie istniały tu trzy obiekty, w tym jeden przeznaczony na cele edukacyjne. W pierwszej poł. XIX w. wybudowano nowy szkieletowy budynek szkolny, z wydzieloną częścią mieszkalną dla nauczyciela. W tym czasie powstał też budynek gospodarczy. Później rozbudowano szkołę w kierunku zachodnim, co widać w konstrukcji budynku. W 1910 r. w skład zabudowy wchodziły: budynek szkolny, stodoła z częścią inwentarską, szopy na torf i drewno. W 1931 r., gdy we wschodniej części wsi wybudowano nową murowaną z cegły szkołę, budynek zaczął pełnić funkcję wyłącznie mieszkalną. W poł. XX w. w wyniku pożaru spłonęła drewutnia.

W drugiej połowie XIX wieku utworzono niewielką zagrodę z trzech budynków wokół kwadratowego podwórza. W 1910 roku, na działce o powierzchni 1120 m kw. był budynek szkolny, podwórze, ogród, stodoła z pomieszczeniem na inwentarz, szopa z przejazdem i drewutnia. Ta ostatnia, stojąca od zachodu, spłonęła po 1950 roku. Ze zbudowanych w XIX wieku zachowały się dwa. Budynek szkolny, zbudowany w połowie XIX wieku, w którym od wschodu była jedna izba szkolna, zaś po drugiej stronie sieni było mieszkanie nauczyciela. Równolegle do szkoły zachował się budynek gospodarczy. W 1931 roku, po wybudowaniu nowej szkoły (posesja nr 41) budynki sprzedano rzemieślnikowi – kołodziejowi Wilhelmowi Zilske i jego żonie Grecie z d. Stach. Po 1945 roku powstało siedlisko nierolnicze.

Teren prywatny.

źródło: archiwum MKLP w Swołowie

ZAGRODA Nr 39

W 1865 r. właścicielem był żeglarz Johann Vohs. W 1877 r. gospodarstwo należało do Heinricha Albrechta, a w 1910 r. do stolarza Bernharda Frenza i jego żony Wilhelmine z d. Albrecht. W 1930 r. zagroda była własnością Schulza i jego żony Minny z d. Frenz. W 1947 r. mieszkał tu Stanisław Młynek.

Zabudowania na terenie zagrody istniały już w XVIII w. Wówczas znajdowały się tu trzy budynki: dom mieszkalny (niektóre jego elementy mogą, choć nie muszą dowodzić, iż stanowił chałupę dymną), stodoła, mały budynek którego funkcji nie można jednoznacznie określić. Taki stan przetrwał do 1862 r. W drugiej poł. XIX w. doszło do nieznacznych przekształceń konstrukcji domu. W tym czasie rozbudowano stodołę, łącząc ją z małym budynkiem. W 1910 r. zabudowania wchodzące w skład zagrody to: dom, stodołę z częścią inwentarską i dom chlebowy. W 1980 r. otynkowano dom, a w późniejszym czasie wymieniono fragmenty drewnianej konstrukcji domu i stodoły na murowane.

Chata jest niezwykle rzadkim na Pomorzu przykładem budownictwa z XVIII wieku. Z uwagi na cechy pierwotnej „kurności” jest ewenementem i posiada wysoką wartość kulturową.

Obiekt prywatny.

źródło: archiwum MKLP w Swołowie

ZAGRODA Nr 39a

Jako właścicielkę tej małej zagrody w 1865 r. wymienia się niezamężną Marie Friederike Albrecht. W 1900 r. zagroda przeszła w posiadanie kowala Hermanna Albrechta. W 1947 r. w zagrodzie mieszkali Helena i Aleksander Gółtorakowie.

Zabudowania na terenie siedliska istniały pod koniec XIX w. Wtedy na działce znajdowały się: dom połączony z kuźnią oraz stodoła, pełniąca funkcję stajni. W 1912 r. dotychczasowy budynek mieszkalny zastąpiono nowym o murowanych ścianach zewnętrznych i szkieletowych wewnętrznych. Ponadto wybudowano wolno stojącą kuźnię. Około połowy XX w. rozebrano stodołę, a w 2006 r. wyburzono kuźnię.

Budynek jest częścią Muzeum Kultury Ludowej Pomorza w Swołowie. W jego wnętrzu znajduje się wystawa stała prezentująca tematykę ziołolecznictwa na Pomorzu.

źródło: archiwum MKLP w Swołowie

KOŚCIÓŁ FILIALNY

Kościół zbudowano w stylu gotyckim pod koniec XIV wieku lub na początku XV wieku. Hełm średniowiecznej wieży wieńczy metalowa chorągiew wiatrowa z datą „1618”. W wieży wiszą dwa dzwony pochodzące ze znanych pomorskich warsztatów: z 1764 roku – J.Meyera z Kołobrzegu oraz z 1788 roku – J.M.Meyera ze Szczecinka. Pomiędzy 1867 – 1893 rokiem kościół rozbudowano. Rozebrano wówczas gotycką ścianę szczytową i ryglowe przybudówki przy ścianie południowej. Nawę przedłużono w kierunku wschodnim o około 3,2 m i poszerzono w kierunku południowym. Postawiono nową ścianę szczytową z absydą w stylu neogotyckim. W powiększonej części nawy zbudowano empory oparte na słupach stojących w miejscu dawnej ściany. Zmieniono kształt dachu oraz okien wprowadzając ostrołukowe. Ściany kościoła pokryto tynkiem. Wokół kościoła, otoczonego koliście murem z kamieni, przez wieki był wiejski cmentarz.

Obecnie jest to kościół filialny pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, Parafia Rzymskokatolicka w Bruskowie Wielkim.

źródło: archiwum MKLP w Swołowie

REMIZA z 1879 r.

Murowany, niewielki (4,75×5,70 m) parterowy budynek służył pierwotnie potrzebom wiejskiej straży pożarnej. W księdze budowlanej założonej w 1910 roku zapisano „Spritzenhaus” – własność wiejska.

W I połowie XIX wieku w tym samym miejscu była wiejska droga, a za nią po północnej stronie ciągnął się wąski, długi na 100 metrów staw – drugi we wsi. W budynku pierwotnie przechowywano sprzęt gaśniczy, haki, motopompę, drabiny, siekierki.

Obecnie budynek stanowi zabytek Muzeum Kultury Ludowej Pomorza w Swołowie.

źródło: archiwum MKLP w Swołowie