Muzeum Kultury Ludowej Pomorza w Swołowie to jedna z młodszych instytucji kultury Województwa Pomorskiego. Powstało w 2008 roku jako oddział zamiejscowy Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku. Gromadzenie i prezentacja zbiorów z zakresu historii Pomorza Środkowego, kultury materialnej i niematerialnej regionu, to najważniejsza część działalności muzeum.

W marcu 2002 roku Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku przejęło oficjalnie w użytkowanie wieczyste działkę na której znajduje się zabytkowa zagroda nr 8 w Swołowie (wpisana do rejestru zabytków decyzją z dnia 21.07. 1998 poz. rej. woj. pomorskiego A-1931/367/1-4). Rok wcześniej wykonana została dokumentacja konserwatorska obiektów wchodzących w jej skład.

Słupscy muzealnicy stanęli przed dużym wyzwaniem rekonstrukcji będących w złym stanie technicznym budynków. W Dziale Etnograficznym MPŚ powstał pomysł odtworzenia zagrody bogatego pomorskiego chłopa z początków XX w. i utworzenia – Centrum Kulturotwórczego Pomorskiej Krainy w Kratę na bazie zabytkowych obiektów. W 2003 roku opracowany został projekt architektoniczno-konstrukcyjny remontu i zmiany sposobu użytkowania zabytkowych budynków zagrody, uzyskano także pozytywną opinie konserwatorską dotyczącą przebudowy i zmiany użytkowania tychże obiektów.

W celu pozyskania środków na rekonstrukcję zabytkowej zagrody w Swołowie w 2004 roku, Dział Etnograficzny MPŚ przygotował projekt o pozyskanie środków unijnych „Wzmocnienie potencjału turystycznego Krainy w Kratę – rekonstrukcja zagrody Albrechta w Swołowie” ze Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego; Działanie 1.4 – Rozwój turystyki i kultury.

Projekt złożony 31.05.2005 r. do Departamentu Programów Regionalnych Urzędu Marszałkowskiego w Gdańsku. Finansowy wkład własny stanowiły środki Urzędu Marszałkowskiego w Gdańsku (19,11%), oraz Promesa Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (8,10%).

28.10.2005 r. Zarząd Województwa Pomorskiego przyjął uchwałę nr 930/239/05, na mocy której projekt Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku uzyskał I miejsce do wsparcia w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Woj. Pomorskiego na lata 2004-2006 dla Działania 1.4- Rozwój turystyki i kultury, Priorytet I ZPORR

14.12.2005 roku Wojewoda Pomorski podpisał umowę z MPŚ w Słupsku na dofinansowanie ze środków Unii Europejskiej (program ZPORR) rekonstrukcji zabytkowej zagrody Albrechta nr 8 w Swołowie. Tym samym sukcesem zakończyły się wieloletnie starania muzealników o pozyskanie funduszy na jej remont.

Na początku 2006 roku powołano grupę zarządzającą projektem pt. „Wzmocnienie potencjału turystycznego Krainy w Kratę – rekonstrukcja zagrody Albrechta w Swołowie”. Rozpoczął się żmudny etap prac, który zakończył się w połowie 2008 roku oddaniem dla zwiedzających Muzealnej Zagrody Albrechta w Swołowie.

W wyniku realizacji projektu powstał prężny punkt muzealny w czworobocznej pomorskiej zagrodzie. W skład zagrody wchodzą budynki: chałupa z ekspozycją muzealną ukazującą życie bogatego pomorskiego chłopa z początków XX w. Na piętrze pokoje gościnne, sala konferencyjna i magazyn zbiorów etnograficznych. W chałupie odbywają się również warsztaty muzealne z dziedziny kuchni pomorskiej. Podczas zajęć uczestnicy gotują na kuchni kaflowej. Obora, w której hodowane są zwierzęta, a na jej piętrze ekspozycja muzealna prezentująca browarnictwo i tradycję warzenia piwa w Swołowie. Na bazie tej wystawy powstała lekcja muzealna o historii browarnictwa na Pomorzu z degustacją piwa ze swołowskiej receptury. Stodoła z połowy XIX, to muzealna ekspozycja maszyn i narzędzi rolniczych oraz sprzętu używanego do prac gospodarskich oraz miejsce przechowywania siana dla zwierząt gospodarskich. W stodole również odbywają się lekcje muzealne o zwierzętach gospodarskich i życiu na wsi 100 lat temu. W budynku bramnym znajduje się część administracyjna oraz magazynowa zbiorów.

Obok chałupy znajduje się kolejny zabytkowy budynek, który pełni funkcję Gospody. Serwowane są tam dania z gęsiny.

W ogrodzie wśród starych drzew znajduje się miejsce do odpoczynku oraz część rekreacyjna z miejscem na ognisko. Dla najmłodszych przygotowany został kolorowy etnoplac zabaw z drewnianymi huśtawkami i bujakami. Odbywają się tu doroczne imprezy plenerowe tj. Zagroda Dziecięca, sierpniowy festyn rodzinny na Matki Boskiej Zielnej oraz koncerty i spotkania.

Poprzez remont zabytkowej zagrody i stworzenie w niej Muzeum Kultury Ludowej Pomorza w Swołowie – Oddziału Muzeum Pomorza Środkowego, uratowana została stara zabudowa zagrody, która służy do dziś turystom podróżującym po „Krainie w Kratę”. Poprzez ofertę kulturalno-turystyczną (m.in. stworzenie atrakcyjnych imprez cyklicznych, oferty edukacyjnej dla dzieci, uczniów, studentów i osób dorosłych)  przyczyniła się do zachowania materialnego i niematerialnego dziedzictwa kulturowego Pomorza Środkowego.

Kolejnym krokiem rozwoju Muzeum Kultury Ludowej Pomorza w Swołowie był II etap RPO na lata 2007-2013, czyli realizacja drugiego projektu „Wzmocnienie potencjału Pomorskiej Krainy w Kratę – etap II – rozbudowa filii MPŚ w Swołowie”.

Muzeum rozbudowane zostało o kolejne dwie zagrody – Zagrodę nr 14 i nr 15.

Zabytkowe budynki, znajdujące się w pierwotnej zabudowie, wyremontowano, nadając im nowe funkcje – wystawiennicze i użytkowe. W celu uzupełnienia zabudowy zagród, ze Swołowa przeniesiono trzy budynki, a jeden budynek kuźni z Pęplina. Dom chlebowy na działce nr 14został odtworzony w pierwotnej lokalizacji obiektu.

W Zagrodzie nr 15 budynki pełnią funkcję wystawienniczą i gospodarczą. W stodołach znajdują się ekspozycje muzealne prezentujące tkactwo na Pomorzu – historię tradycji tkactwa z uwzględnieniem przemian gospodarczych i społecznych po II wojnie światowej wraz z nadejściem osadników migrujący na tereny Pomorza po 1945 roku. Ekspozycje poświęcone są uprawie lnu oraz hodowli owiec w regionie, a także tradycyjnym sposobom obróbki włókna i wytwarzania tkanin. W stodole mieści się również pracownia tkacka na lekcje i warsztaty muzealne.

W drugiej stodole (in situ) urządzona została wystawa multimedialna inspirowana mapą historyczno-etnograficzną przedstawiającą zjawiska kulturowe regionu (wykonanej w latach międzywojennych przez Rudolfa Hardowa) oraz obrazująca kulturę wiejską Pomorza Środkowego po II wojnie światowej ze wszystkimi jej aspektami w wymiarze społecznym, materialnym i duchowym m.in. obrzędowość doroczną na Pomorzu Środkowym, w tym dożynki, dawne legendy, zabytkowe obiekty występujące w regionie oraz  kilka aspektów związanych z życiem rybaków  i rybołówstwem. W dawnej oborze mieści się multimedialna wystawa prezentująca dawne rzemiosło drzewne – ciesielstwo i stolarstwo. Pozostałe budynki to dziś stolarnia, do której przylega dawna kamienna lodownia oraz budynek gospodarczy z czynnym do dziś piecem chlebowym, w którym odbywają się pokazy wypieku chleba wg tradycyjnych przepisów pochodzących ze Swołowa z okresu po 1945 roku.

Zagroda nr 14 stanowi zabudowania prezentujące średniozamożnych zagrodników z końca XIX . Chałupa pełni funkcję wystawienniczą i organizowane są w niej wystawy czasowe, a pozostałe obiekty, to odtworzony dom chlebowy z piecem oraz kuźnia. W tej zagrodzie rok rocznie organizowany jest Plener Kowalski.

Instytucja ta jest jeszcze młoda i z każdym rokiem rozwija się i rozrasta. Kolejne budynki w Swołowie są ratowane, odbudowywane, poddawane szczególnej opiece konserwatorów i pracowników muzeum. Pod czujnym okiem kierownika muzeum, powracają do życia stare stodoły, chałupy, budynki gospodarcze. Coraz częściej swołowskie zagrody interesują prywatnych inwestorów, którzy dostrzegają potencjał tej malowniczej wsi i chcą kupować domy i zagrody, aby tworzyć w nich swoje oazy spokoju, albo inwestycje adresowane dla turystów. Działa już tu domowa serowarnia, powstaje gminna Zagroda Inicjatyw Twórczych, hotel, czy agroturystyka.

Muzeum Kultury Ludowej Pomorza w Swołowie to instytucja wielce osobliwa, bo zrodzona z pasji i potrzeb pasjonatów kultury ludowej i regionalistów, ale rozwinięta już teraz w ważną placówkę kultury regionu Pomorza, zachowująca swoją specyfikę, bo jako jedno z wielu muzeów na wolnym powietrzu, jest drugim, obok Kluk, zlokalizowanym w starej wsi. Wsi niezwykle urokliwej, bo w czarno-białą kratę, ale i wyjątkowej, bo wśród ludzi, którzy tu mieszkają i pracują. W tej chwili jest już tu widoczna kultura wiejska, łącząca muzealników z mieszkańcami wsi. Muzeum nie tylko pełni funkcję wystawienniczą, ale żyje pełnią działań, przyciąga wielu znamienitych gości, ma markowe imprezy, ale jest również ośrodkiem naukowym, w którym prowadzi się badania terenowe i ciekawe etnograficzne projekty, poruszające tematy niezwykle bliskie życiu na dawnej wsi pomorskiej oraz współczesnych przemian społecznych i gospodarczych. Wszyscy, którzy tu przyjeżdżają, zgadzają się z tą szczerą prawdą, że Swołowo, położone na środku polskiego Pomorza, ma swój klimat i wyjątkowe otoczenie, a to wszystko składa się na osobliwość tego miejsca.

Muzeum Kultury Ludowej Pomorza w Swołowie to idealne miejsce spotkań. Różnorodność tematyczna wystaw, wydarzeń kulturalnych, w połączeniu z urodą Krainy w kratę sprawia, że chce się tu bywać, odpoczywać i wracać.