Fundusze Europejskie dla Pomorza - Muzeum Kultury Ludowej Pomorza w Swołowie

W dniu 6 lutego 2025 r. w Urzędzie Marszałkowskim Województwa Pomorskiego odbyło się uroczyste podpisanie umów na realizację projektów w ramach Programu Fundusze Europejskie dla Pomorza 2021-2027.

Muzeum Kultury Ludowej Pomorza w Swołowie – oddział Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku otrzymało dofinansowanie projektu p.n. „Rewaloryzacja zabytkowych budynków w zagrodzie nr 13 w Swołowie. Nowe funkcje kulturalno-społeczne w pomorskiej „Krainie w Kratę”, realizowanego w ramach priorytetu 6. Fundusze europejskie dla silnego społecznie Pomorza (EFRR), Działania 6.10. Infrastruktura kultury, współfinansowanego z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.

całkowity koszt realizacji projektu 12 953 648, 85 zł koszt kwalifikowany 10 531 421,83 zł dotacja FEP 8 318 770, 10 zł

Zadanie ma na celu przywrócenie wartości zabytkowej zagrody czworobocznej nr 13 w Swołowie poprzez kompleksowy remont i nadanie nowych funkcji budynkom wchodzącym w jej skład. Zrewaloryzowana zagroda służyć będzie celom społecznym, kulturalnym i turystycznym.

fot. Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego

Przeprowadzone prace konserwatorskie i restauratorskie nie tylko uchronią dziedzictwo kulturowe, ale też wpłyną na większą promocję zabytku, a za tym podniesienie atrakcyjności i popularyzacji historii wsi pomorskiej, którą reprezentuje wieś Swołowo i istniejące w niej Muzeum Kultury Ludowej Pomorza.

Dzięki wykonanym pracom zachowane zostanie tradycyjne dziedzictwo architektoniczne Pomorza i możliwe będzie jego efektywne wykorzystanie w zwiększaniu dostępu do dóbr kultury, w tworzeniu zintegrowanych produktów turystycznych oraz w prowadzeniu działalności kulturalnej przyczyniającej się do:

rozwijania aktywności, wzmacniania włączenia społecznego i rozwoju gospodarczego,
integracji społeczności lokalnej, zwiększenia uczestnictwa mieszkańców w kulturze,
poprawy jakości oferty kulturalnej.

Architektura szachulcowa, dawniej powszechna na całym Pomorzu, jest dziś wizytówką Krainy w kratę, czymś niespotykanym w innych regionach Polski.

Zagroda nr 13 jedną z najokazalszych czworobocznych zagród w Swołowie. Do dziś zachowały się wszystkie budynki, prezentujące typową wiejską architekturę regionu Pomorza Środkowego. Zagrody czworoboczne, wyznaczały trzon zabudowy wsi i należały do zamożniejszych mieszkańców Swołowa.

Kompleks zagrody nr 13 to: budynek bramny, stodoła z częścią inwentarską, dom, budynek gospodarczy (inwentarski), dom chlebowy (gospodarczy dla pracowników sezonowych), garaże.

Budynki wchodzące w jej skład są w konstrukcji szachulcowej z kwaterami wypełnionymi gliną i pomalowanymi od zewnątrz na biało oraz budynki z cegły. Wszystkie dachy pokryte są dachówką.

Na początku XIX w. gospodarstwo będące przedmiotem projektu należało do chłopa Joachima III Albrechta. Od 1868 r. siedlisko stało własnością Martina II Albrechta i jego żony Henrietty z d. Albrecht. Na przełomie lat 1891/1892 zagroda stanowiła jedną z dwóch posiadłości chłopa Wilhelma Schulza i jego żony Albertiny z d. Albrecht. W 1922 r. przeszła na własność Friedricha II Albrechta i jego żony Berthy z d. Schulz. W 1947 r. w zagrodzie mieszkali Maria i Jan Bajorowie. Zabudowania w tym miejscu istniały już w XVIII w. Na początku XIX znajdowało się tutaj duże gospodarstwo, do którego przynależała niewielka przylegająca od wschodu zagroda robotników rolnych. W 1826 r. wybudowano, zachowaną do dziś stodołę. W 1855 r. wzniesiono stojący do dziś budynek bramny, o czym świadczy mieszcząca się nad wrotami belka z napisem: „B.H.J.Albrecht B.M.T. Groth. den 1ten Juni in Jahr 1855”. Obiekt został wybudowany z wykorzystaniem elementów pochodzących ze starszego budynku. W połowie XIX w. w skład zabudowań wchodziło sześć budynków, m.in. dom i budynek bramny. W drugiej połowie XIX w. wybudowano obecny dom. Pod koniec XIX w. zmieniono konstrukcję północnej części budynku bramnego. W podobnym okresie powstał również budynek inwentarski. W 1910 r. w skład zagrody wchodziły: dom, stodoła z częścią inwentarską, budynek bramny, inwentarski, dom chlebowy, drewutnia z parownikiem oraz wozownia. W roku 1937 wybudowano spichlerz. W 1945 r. z całości wyodrębniono przynależącą zagrodę robotniczą nr 12.

Zagroda nr 13 w Swołowie fot. Wytwórnia Fotografii,

Realizacja przedsięwzięcia pozwoli stworzyć nową ofertę muzeum.

Całej zagrodzie zostanie przywrócony jej dawny wygląd tj. odtworzone zostaną nasadzenia kwiatów, krzewów i drzew, odsłonięty zostanie oryginalny bruk na całym podwórzu, a każdy budynek w zagrodzie zostanie wyremontowany według skrupulatnie opracowanego planu prac konserwatorskich i zaadaptowany na nowe funkcje, m.in.:

Fot. materiał projektowy URBA Architects

1. Budynek bramny

W jego wnętrzu znajdować się będzie przestrzeń na magazyn zbiorów, dla których zostaną zapewnione odpowiednie warunki przechowywania.

2. Budynek gospodarczy (inwentarski)

Będzie stanowił miejsce otwartej ekspozycji eksponatów muzealnych oraz pomieszczenie dla rzemieślników z częścią konserwatorską. Będzie to dość nowoczesna forma prezentacji muzealiów, czyli możliwość wejścia do magazynu – miejsca, które zwykle w muzeach są niedostępne dla zwiedzających. W budynku mieścić się będzie dwupoziomowa wystawa zbiorów muzealiów, udostępniona do zwiedzania. Na parterze eksponaty wielkogabarytowe m.in. szafy, kredensy, komody, skrzynie, a na piętrze zbiory mniejsze z kategorii tkactwa, pszczelarstwa, narzędzia gospodarskie, urządzenia kuchenne oraz wyposażenie dawnego wiejskiego domu.

3. Stodoła – wystawa stała o historii rolnictwa regionu Pomorza Środkowego.

Kolekcja zabytków z historii rolnictwa i uprawy ziemi obejmie przedmioty i maszyny wyprodukowane w XIX i na pocz. XX wieku na Pomorzu. W skład wystawy wejdą maszyny do uprawy roli, wysiewu i pracy w polu, maszyny do zbiorów płodów rolnych, maszyny młócące, czyszczące i segregujące oraz do przygotowania paszy. Wystawę uzupełnią silniki i kieraty. Większość maszyn rolniczych wyprodukowanych zostało w czasach przed II wojną – produkcji niemieckiej, a uzupełnione są polskimi, wyprodukowanymi po wojnie w pomorskich zakładach. W zagrodach pomorskich chłopów powszechne były maszyny rolnicze z firmy Georga Stoebkego z Darłowa, z firmy Gustava Denzera ze Słupska czy z firmy Friedricha Seglera ze Sławna, założonej w 1911 roku, Darłowskiej Fabryki Narzędzi i Maszyn Rolniczych zał. w 1875 roku, Ventzki – Pomorskiej Fabryki Pługów Parowych – po 1968 r słynna Fabryka Maszyn Rolniczych FAMAROL; KH Lohr Co w Monachium i wiele innych. Wystawę uzupełnią archiwalia, m.in. reklamy, plakaty, wycinki z gazet oraz dokumenty i rysunki związane z historią firm i manufaktur produkujących maszyny rolnicze oraz samymi maszynami pomorskich wytwórni (przedwojennych i powojennych).

W 2023 roku został zrealizowany projekt „Konserwacja zabytkowych maszyn rolniczych ze zbiorów Muzeum Kultury Ludowej Pomorza w Swołowie” dofinansowany ze środków MKIDN, polegający na gruntownej konserwacji części kolekcji maszyn rolniczych – w sumie 20 obiektów z przełomu XIX i XX w. oraz 1 połowy XX w. Maszyny te znajdą swoje miejsce w tej stodole.

Ekspozycji towarzyszyć będą nowe zajęcia edukacyjne. Planuje się przygotowanie kilku nowych tematów lekcji muzealnych z dziedziny techniki rolniczej, pracy w gospodarstwie wiejskim, przetwarzaniu zbóż i dawnych upraw.

4. Dom mieszkalny

Obiekt zostanie wyremontowany z zachowaniem metod konserwatorskich i zaadoptowany na potrzeby zwiedzających jako „Pomorski dom mieszkalny”.

Koncepcja wystawiennicza zakłada możliwość zwiedzania domu „od piwnic po strych” w ramach ożywionej lekcji historii. Na poszczególnych piętrach domu zostaną wykonane odkrywki konserwatorskie, na podstawie których śledzić można będzie historię budynku wraz z ich przedwojennymi i powojennymi mieszkańcami. W budynku zabezpieczone będą wszystkie oryginalne elementy architektoniczne wraz z elementami wyposażenia wnętrz. W założeniu wystawa ma prezentować ponad 170 letnią historię mieszkańców zagrody tj. rodzinę Albrechtów mieszkającą tutaj do lat 40. XX w.(kiedy to zostali wysiedleni za Odrę), oraz polskie rodziny Bajor, Gil, Sosnówka zamieszkujące tutaj od lat powojennych do lat 90. XX w. Zwiedzający obejrzą także przemiany, jakie nastąpiły w latach 90. XX w. wraz z zakupem gospodarstwa przez prywatnego właściciela.

5. Dom chlebowy (budynek gospodarczy dla pracowników sezonowych)

Budynek zostanie wyremontowany i w całości przeznaczony na warsztaty kulinarne dla grup zorganizowanych w każdym przedziale wiekowym. Wyremontowany obiekt ma pełnić funkcję całorocznego miejsca edukacji. Oferta edukacyjna będzie realizowana w budynku gospodarczym z oryginalnymi piecami chlebowymi. Planowane są dwie przestrzenie – pierwsza o charakterze tradycyjnej (dawnej) kuchni Pomorza w otoczeniu piecy kaflowych i dawnych urządzeń kuchennych, a w drugiej znajdować się będą nowoczesne sprzęty gastronomiczne w zabytkowym anturażu. Ta część wykorzystana będzie do zajęć w nawiązaniu „tradycyjność w nowoczesności”. Odbywać się będą warsztaty z kołami gospodyń wiejskich, grupami z techników gastronomicznych, jak również zajęcia tematyczne dla dorosłych oraz dla dzieci. Prezentowana będzie również kuchnia tradycyjna, stare przepisy w nowej odsłonie, ze szczególnym uwzględnieniem produktów regionalnych, jak również z starymi odmianami jabłek, śliwek, gruszek, pozyskanymi z sadu przy zagrodzie.

Planowane lekcje i warsztaty muzealne to m.in. domowe nalewki, zioła w kuchni i kosmetyce, kuchnia słupska, gęś pomorska, ryby z morza, jeziora i rzeki, domowa spiżarnia, wypiek chleba, tradycje kulinarne regionu, czy naturalne barwierstwo.

6. Istniejące garaże i wiaty wybudowane w latach 60. I 70. XX w. zostaną rozebrane. W ich miejscu powstanie kuźnia oraz pracownia digitalizacji zbiorów. W budynku mieścić się będą pomieszczenia warsztatowe: kuźnia z młotem oraz ślusarnia, a także ekspozycja muzealna prezentująca zawód kowala, pomieszczenie ekspozycyjne prezentujące poplenerowe prace kowalskie. W budynku odbywać się będą warsztaty kowalskie oraz coroczny, organizowany we współpracy ze Stowarzyszeniem „Forum kowalskie”, Plener kowalski. W pozostałej części budynku zlokalizowana zostanie pracownia digitalizacji wraz z wyposażeniem.

W przestrzeni zagrody znajdą się również pomieszczenia socjalno-biurowe, z których będą mogli skorzystać zaproszeni specjaliści z zakresu etnografii, historii, historii sztuki, archeologii, konserwacji, budownictwa, komunikacji społecznej, dawnych rzemiosł, ginących zawodów oraz inni specjaliści, czy prowadzący warsztaty. Współpraca z placówkami naukowymi, stowarzyszeniami, muzeami z całej Polski (przede wszystkim zrzeszonymi w Stowarzyszeniu Muzeów na Wolnym Powietrzu w Polsce), zaproszonymi gośćmi polegać będzie na organizacji wspólnych seminariów, szkoleń, warsztatów związanych z ochroną dziedzictwa kulturowego i architektonicznego wsi pomorskiej.

Zabytkowa Zagroda nr 13 będzie ogólnodostępna dla wszystkich potencjalnych użytkowników w sposób niedyskryminujący żadnych grup społecznych.